W dniu 2 czerwca 2020 r. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego („UKNF”) opublikował stanowisko UKNF dotyczące stosowania kwestionariusza ankietowego przez banki wobec instytucji sektora usług płatniczych („Stanowisko”), w ramach którego UKNF przedstawia zakres informacji („Kwestionariusz”), które banki powinny uzyskać od instytucji sektora usług płatniczych przed nawiązaniem relacji (otwarcie rachunku bankowego) oraz w trakcie trwania relacji (cykliczna weryfikacja).
Polska Organizacja Niebankowych Instytucji Płatności („PONIP”) przedstawia informację o pracach nad Stanowiskiem oraz ocenę własną Stanowiska.
- Poparcie PONIP dla procesów zmierzających do eliminacji ryzyka prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.
Obowiązujące w Polsce przepisy z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu („Ustawa”), jasno precyzują wymogi związane z przeciwdziałaniem zagrożeniom z tego obszaru. Ustawa nakłada na instytucje obowiązane szereg obowiązków z zakresu procesów, procedur, weryfikacji, narzędzi, szkoleń pracowników, badania i śledzenia transakcji czy stosowania środków bezpieczeństwa finansowego.
PONIP zdecydowanie popiera wszelkie inicjatywy oraz dialog, którego celem jest konstruktywna współpraca mająca na celu eliminację prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu z obrotu gospodarczego. - Pozycja banków i relacje z dostawcami usług płatniczych.
PONIP wyjaśnia, że specyfika rynku usług płatniczych wymaga od niebankowych dostawców usług płatniczych współpracy z bankami. Z uwagi na fakt, że główne rozliczenia krajowe oraz międzynarodowe dokonywane są za pośrednictwem banków, niebankowi dostawcy usług płatniczych (krajowe instytucje płatnicze, instytucje pieniądza elektronicznego, firmy pożyczkowe, etc.) w tym celu współpracują z bankami. Dotychczas współpraca ta w wielu aspektach układała się wzorowo, a żadna ze stron nie sygnalizowała wobec drugiej strony znaczących zagrożeń. Ewentualne kwestie sporne były zawsze wyjaśniane, a rynek bankowy wielokrotnie potrafił znaleźć porozumienie z niebankowymi dostawcami usług, jak choćby podczas opracowywania standardu otwartej bankowości PolishAPI – w ocenie wielu ekspertów jednego z lepszych porozumień na rynku europejskim. - Sytuacja niebankowych dostawców usług płatniczych.
Dostawcy usług płatniczych są instytucjami obowiązanymi w rozumieniu Ustawy. Dochowanie przez niebankowych dostawców usług płatniczych wymogów Ustawy jest weryfikowane podczas każdego postępowania o wydanie lub rozszerzenie zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego na świadczenie usług płatniczych, natomiast przestrzeganie procedur oraz stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego jest przedmiotem kontroli właściwych organów – zarówno w bankach, jak i u niebankowych dostawców usług płatniczych.
Dostawcy usług płatniczych posiadający zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na świadczenie usług płatniczych przykładają dużą wagę do obowiązków wynikających z Ustawy i w zdecydowanej większości eliminują wszelkie próby prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Pojedyncze przypadki niewłaściwego podejścia w tym zakresie powinny być wykrywane i usuwane w ramach czynności nadzorczych KNF, nie zaś przekładane na reputację całego rynku niebankowych dostawców usług płatniczych. - Opiniowanie.
PONIP z zadowoleniem przyjął zaproszenie UKNF do zaopiniowania Stanowiska. PONIP przeprowadził analizy aktualnych praktyk, przepisów polskich i unijnych i przedłożył UKNF obszerne stanowisko. Głównym obszarem uwagi PONIP było wyważenie szczegółowości informacji niezbędnych dla oceny ryzyka versus ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. PONIP wyraża ubolewanie, że nie doszło do pogłębionej merytorycznej dyskusji nad tymi kwestiami, a postulaty PONIP w zdecydowanej mierze nie zostały uwzględnione. Sytuacja ta nadaje udziałowi PONIP w konsultacjach wymiar formalny. Podobnie jak w przypadku Komunikatu UKNF dotyczącego przetwarzania przez podmioty nadzorowane informacji w chmurze obliczeniowej publicznej lub hybrydowej, gdzie środowisko dostawców niebankowych nie zostało uwzględnione w konsultacjach, konsultacje powołane przez UKNF w omówieniu Kwestionariusza nie spełniły swojej roli. PONIP, podobnie jak inne organizacje branżowe, ponownie postuluje, aby konsultacje stanowisk organu nadzorczego były prowadzone w duchu realnej współpracy, transparentności i inkluzywności. PONIP nie może więc zgodzić się ze stwierdzeniem, jakoby treść pytań zawartych w Kwestionariuszu miała być przedmiotem opinii PONIP. Sformułowanie to sugeruje aktywny udział PONIP w opracowywaniu Kwestionariusza i wpływie na jego finalną treść.
Podczas prac zespołu Fintech przy KNF kwestia kwestionariusza została zgłoszona przez przedstawiciela PONIP jako bariera rozwoju FinTech w Polsce, a uczestnicy grup merytorycznych zwrócili się do UKNF o udostępnienie planowanego Kwestionariusza celem odbycia konsultacji rynkowych, co nie nastąpiło. Przedstawiciel PONIP podkreślił, że propozycja Stanowiska jest barierą dla rozwoju rynku Fintech i nie uzyskała poparcia uczestników rynku. - Zakres informacji.
Kwestionariusz będący elementem Stanowiska nakłada na dostawców usług płatniczych przekazania każdemu z banków współpracujących odpowiedzi na ponad 100 pytań (wraz z podpytaniami). Uzyskanie odpowiedzi na część pytań budzi zrozumienie i akceptację PONIP. Nie można jednak zgodzić się z koniecznością dzielenia się przez dostawców usług płatniczych, działających na tym samym rynku oraz oferujących podobne usługi, informacjami z zakresu strategii czy planów biznesowych z jednej strony, ale także dokładnej informacji o bieżącej działalności z drugiej strony. Wskazać należy, że skala działalności części niebankowych dostawców usług płatniczych osiągnęła rozmiar przewyższający w wielu aspektach wybrane aktywności banków. Przekazanie informacji budzi więc istotne obawy biznesowe.
Wątpliwość budzi także zestaw informacji i dokumentów, które zgodnie z Kwestionariuszem dostawcy mieliby przekazać bankom. Podkreślić należy, że dokumenty te (jak procedury wewnętrzne czy opisy procesów monitorowania) są za każdym razem przedmiotem oceny właściwych urzędów nadzoru, co powinno stanowić wystarczającą formę weryfikacji wykonywania środków bezpieczeństwa finansowego. Nie znajduje się żadnych racjonalnych podstaw, aby zaakceptowaną przez organ nadzoru procedurę przedkładać do weryfikacji czy to bankowi, który ma prowadzić rachunek rozliczeniowy, dostawcy usług telekomunikacyjnych czy urzędowi skarbowemu właściwemu dla siedziby dostawcy usług płatniczych. - Poszanowanie zasady konkurencyjności.
Zaskakujące i niepokojące dla PONIP jest nierozpoznanie gospodarczego i prawnego znaczenia danych jednostkowych zbieranych z użyciem Kwestionariusza (ilość, suma, średnia) i ich relacji do danych zagregowanych dla całego sektora – pomimo, że waga tych zagadnień jest powszechnie i jednolicie rozumiana przez rynek finansowy.
Kwestie powyższe są na tyle oczywiste, że wszystkie organy dysponujące informacjami jednostkowymi ujawniają rynkowi wyłącznie dane zagregowane, a nie dane jednostkowe. Informacje jednostkowe są również bezwzględnie strzeżone przez dostawców tak, aby uzyskały ochronę właściwą dla tajemnicy przedsiębiorstwa. Nie do pomyślenia jest udostępnienie danych o wartości, ilości i średniej transakcji płatniczej (vide publikacje NBP czy KNF ze zagregowanymi danymi tego rynku dla całego rynku) czy funduszach własnych krajowej instytucji płatniczej (vide publikacje UKNF ze zagregowanymi danymi o funduszach dla całego rynku). Dodatkowo banki bez podstawy prawnej pozyskają wrażliwe informacje na poziomie agregacji (np. acquring online vs offline) niedostępnym nawet w raportach regulatorów.
Kwestionariusz przekreśla profesjonalną staranność dostawców w zakresie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa i wystawia na ryzyko pozycję konkurencyjną dostawców niebankowych. Nie sposób uzasadnić w jaki sposób przekazanie tych danych miałoby realizować element strategii walki z procederami prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. - Kwestionariusz a praktyka rynkowa.
PONIP przeprowadził konsultacje i szczegółowo porównał reprezentatywne kwestionariusze stosowane przez banki co do przedmiotu i zakresu informacji z Kwestionariuszem. Większość obszarów w Kwestionariuszu nie ma swojego odpowiednika w obecnej praktyce. Wprowadzenie rozwiązań proponowanych w Kwestionariuszu, jeśli traktować je literalnie, zmusi banki do usztywnienia swojego podejścia wobec aktualnego standardu rynkowego. - Wpisanie działalności płatniczej w definicję relacji korespondenckich.
PONIP stanowczo protestuje przeciwko kwalifikacji prowadzenia rachunków bankowych dla instytucji płatniczych jako relacji korespondenckiej, która została przyjęta jedynie przez UKNF i nie ma odzwierciedlenia w dyrektywach ani innych rekomendacjach. Należy wskazać, że na żadnym etapie UKNF nie wykazał jakie to relacje korespondenckie zachodzą pomiędzy bankami a niebankowymi dostawcami usług płatniczych. Banki w pełni identyfikują dostawców usług płatniczych, te z kolei stosują przy nawiązywaniu relacji ze swoimi klientami wszelkie przewidziane właściwymi przepisami i zaleceniami wymogi. Wprowadzenie rygorów zastrzeżonych dla relacji korespondenckich (w tym zgoda członka zarządu banku na nawiązanie relacji – otwarcie rachunku) podmiotowo wobec całego sektora traktować należy jako zdecydowaną nadinterpretację oraz jest podejściem nieproporcjonalnym. - Oparcie Kwestionariusza na wzorze ankiety Grupy Wolfsberg.
PONIP zwraca uwagę, że Kwestionariusz oparty został o kwestionariusz Grupy Wolfsberg – pozarządowej organizacji trzynastu banków. Banków, czyli podmiotów konkurujących z instytucjami płatniczymi w zakresie usług płatniczych. Brak wsłuchania się i uwzględnienia argumentów „drugiej części” rynku finansowego stanowi naruszenie zasad równowagi rynkowej.
Podsumowanie.
Kwestionariusz wprowadza całkowicie nowe wymogi, niewystępujące dotychczas w relacjach pomiędzy podmiotami, których dotyczy dokument. Kolejne rygory pogarszające sytuację w zakresie otwierania rachunków powinny znajdować konkretne uzasadnienie, które nie zostało przedstawione. Uzasadnieniem takim w szczególności nie może być praktykowanie pobierania powyższych informacji w relacjach między bankami.
PONIP liczy na właściwe wyważenie przez środowisko bankowe problematyki Kwestionariusza z uwzględnieniem argumentacji przedstawionej w niniejszym stanowisku. W szczególności oczekuje, że wypracowane przez lata relacje z bankami nie ucierpią przez jednostkowe rozbieżności interpretacyjne co do treści lub odpowiedzi na pojedyncze z ponad 100 pytań Kwestionariusza, a przeważające znaczenie będzie miała całościowa ocena relacji. PONIP oczekuje praktyki, w ramach której brak odpowiedzi lub odmowa odpowiedzi na poszczególne pytania (w tym jednostkowe) nie będzie stanowić podstawy do odmowy nawiązania relacji co do zasady, a mieć może jedynie wpływ na całościową ocenę relacji.
PONIP przypomina, że zgodnie z art. 4 ust. 8 ustawy o usługach płatniczych bank, który odmówi dostawcy usług płatniczych świadczenia usług, o każdej takiej odmowie powinien poinformować Komisję Nadzoru Finansowego wraz z podaniem przyczyn odmowy.
Z uwagi na wagę zagadnienia i zgłaszane przez PONIP wątpliwości dotyczące ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa, PONIP oczekuje także, że zakres Kwestionariusza zostanie skonsultowany z UOKiK (jako organem wyspecjalizowanym w zakresie ochrony konkurencji) w celu przedstawienia stanowiska co do kluczowych tez Stanowiska oraz ich wpływu na konkurencyjność rynku dostawców usług płatniczych. Nie ulega wątpliwości, że część dostawców odmówi udzielenia bankom niektórych żądanych informacji z uwagi na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa. Z uwagi na potrzebę zapewnienia pewności prawnej co do zgodności z prawem ujawnienia tego typu informacji żadne wątpliwości zgłaszane przez rynek nie powinny być marginalizowane.
PONIP wyraża zdecydowane oczekiwanie dalszego procedowania nad Kwestionariuszem w kwestiach będących przedmiotem niniejszego stanowiska, natomiast od banków oczekuje potraktowania Stanowiska jako instrumentu niewiążącego.
W imieniu i na rzecz PONIP
Anna Pater-Kacprzak – Członek Zarządu
Andrzej Poniński – Prezes Zarządu
Adrian Witkowski – Członek Zarządu